ابن‌عقیله ابوعبدالله جمال‌الدین محمد بن احمد حنفی مکیاِبْنِ عَقیله، ابوعبدالله جمال‌الدین محمد بن احمد بن سعید حنفی مکی، ملقب به ظاهر (د ۱۱۵۰ق/۱۷۳۷م)، محدث، صوفی و مورخ می‌باشد. ۱ - زادگاهاو در مکه زاده شد و در همان‌جا نشأت یافت. ۲ - اساتیداز عبدالله بن سالم بصری، شهاب‌الدین احمد بن محمد نخلی، الیاس بن ابراهیم کورانی، ابن عبدالغنی و دیگران علم آموخت. محمد بن علی احمدی و عبدالله بن علی سقاف به او تلقین ذکر کردند و علی بن عبدالله عیدروس از هندوستان برای او اجازه نوشت و سرانجام خرقه قادریه را از دست قاسم بن محمد بغدادی پوشید. [۱]
مرادی، محمد خلیل، سلک الدرر، ج۴، ص۳۰، بغداد، ۱۳۰۱ق.
او به شام و روم و عراق سفر کرد و عده زیادی از او دانش آموختند، در دمشق علاوه بر تشکیل حلقه ذکر ، مدتی نیز در مدرسه جقمقیه تدریس نمود، [۲]
مرادی، محمد خلیل، سلک الدرر، ج۴، ص۳۱، بغداد، ۱۳۰۱ق.
از اجازه نامه‌ای که از او در دست است، معلوم می‌شود که در ۱۱۴۳ق در دمشق بوده است. [۳]
زرکلی، اعلام، ج۶، ص۱۳.
و در ۱۱۴۵ق به بغداد رفت و در آنجا، محمد سعید سویدی محضر او را درک کرد و از او حدیث شنید [۴]
کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، ج۲، ص۴۰، فاس، ۱۳۴۷ق.
و سپس به مکه بازگشت. [۵]
مرادی، محمد خلیل، سلک الدرر، ج۴، ص۳۰، بغداد، ۱۳۰۱ق.
۳ - شاگردانامرالله بن عبدالخالق مزجاجی از او روایت کرده است [۶]
کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، ج۲، ص۴۰، فاس، ۱۳۴۷ق.
و عبدالرحمان بن محمد رفاعی و پسرش احمد و مصطفی بن عبدالجلیل تلداوی از او اجازه گرفته‌اند. [۷]
بخیت، محمد عدنان و دیگران، فهرس المخطوطات العربیة المصورة، ج۳، ص۲۴، عمّان، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۸]
بخیت، محمد عدنان و دیگران، فهرس المخطوطات العربیة المصورة، ج۳، ص۱۲۰، عمّان، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۹]
بخیت، محمد عدنان و دیگران، فهرس المخطوطات العربیة المصورة، ج۳، ص۱۲۳، عمّان، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۴ - وفاتابن عقیله در مکه درگذشت. ۵ - آثاراز آثار او المنطق الفحوانی و المشهد الروحانی فی المعاد الانسانی است که در ۱۳۲۸ق در مصر به چاپ رسیده است؛ [۱۰]
تیموریه، فهرست، ج۴، ص۱۳۴.
از دیگر آثار او که به صورت خطی باقی مانده، موارد ذیل قابل ذکرند: ۱. الاسرار المطویة فی الاسماء السهروردیة [۱۱]
ازهریه، فهرست، ج۱، ص۳۳۵.
۲. الجوهر المنظوم فی تفسیر القرآن العظیم بالمرفوع من کلام سید المرسیلین و المحکوم؛ ۳. عقد الجواهر فی سلاسل الاکابر [۱۲]
تیموریه، فهرست، ج۱، ص۲۳.
[۱۳]
ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیة فی مکتبات ترکیا، ج۲، ص۲۲۳، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
۴. فقه القلوب و معراج الغیوب؛ ۵. الفوائد الجلیله فی مسلسلات ابن عقیله، که در ۱۱۴۵ق نوشته شده است؛ [۱۴]
خدیویه، فهرست، ج۱، ص۵۹۱.
[۱۵]
تیموریه، فهرست، ج۱، ص۳۰۸.
[۱۶]
ازهریه، فهرست، ج۱، ص۳۶۴.
[۱۷]
ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیة فی مکتبات ترکیا، ج۲، ص۲۲۴، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
۶. نسخة الوجود فی الاخبار عن حال الموجود، در امر جهان از مبدأ تا معاد. [۱۸]
خدیویه، فهرست، ج۱، ص۱۶۷.
[۱۹]
ازهریه، فهرست، ج۶، ص۴۰۰.
[۲۰]
بخیت، محمد عدنان و دیگران، فهرس المخطوطات العربیة المصورة، ج۳، ص۲۴- ۲۵، عمّان، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۲۱]
زرکلی، اعلام، ج۶، ص۱۳.
[۲۲]
سید، فهرس المخطوطات المصورة، ج۱، ص۳۴، قاهره، ۱۹۵۴م.
[۲۳]
ششن، رمضان، ج۲، ص۲۲۳، نوادر المخطوطات العربیة فی مکتبات ترکیا، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
[۲۴]
طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، ج۱، ص۲۸۹، بغداد، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م.
[۲۵]
ظاهریه، خطی (حدیث)، ج۱، ص۸۷.
[۲۶]
کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، ج۲، ص۳۹، فاس، ۱۳۴۷ق.
[۲۷]
بغدادی، هدیه، ج۲، ص۳۲۳.
۶ - فهرست منابع(۱) ازهریه، فهرست. (۲) بغدادی، هدیه. (۳) تیموریه، فهرست. (۴) خدیویه، فهرست. (۵) زرکلی، اعلام. (۶) سید، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م. (۷) ششن، رمضان، نوادر المخطوطات العربیة فی مکتبات ترکیا، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۸) طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/ ۱۹۵۳م. (۹) ظاهریه، خطی (حدیث). (۱۰) کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، فاس، ۱۳۴۷ق. (۱۱) مرادی، محمد خلیل، سلک الدرر، بغداد، ۱۳۰۱ق. (۱۲) بخیت، محمد عدنان و دیگران، فهرس المخطوطات العربیة المصورة، عمّان، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن عقیله»، ج۴، ص۱۵۳۱. |